HALEP

Cebimizdeki üç kuruş parayla öğrencilik yıllarımızın en yakın-uzak durağıydı Halep. Her antropoloji öğrencisinin uçarı egzotik meraklarını cezbeden mucizeler diyarıydı. Bir nevi, biz yeni yetme backpack'lilerin Varanasi'siydi o yıllarda... Bir çoğumuzun ilk yurtdışı deneyimi Halep'ten başlasa gerek, benim öyle değildi, fakat sonradan bu kenti tüm diğerlerinden ayıran - çevresindeki kentleri tanıdıkça - bazı ayrıntıları not etmeye başladığımı anımsıyorum.    

Benim Doğu Akdeniz'im, Halep'ten başlardı. 

"... ama Akdeniz'e kıyısı yok" demeyin sakın, ruhsuz bir Arap kentinden ziyade daracık sokakların kesme taş mimariyle şekillendiği gerçek bir Akdeniz agorasıydı Halep. Helenistik Dönem'den beri korunan ızgara kent planıyla, hiçbir yüzyılda işgal edilemeyen kalesiyle, sabun kokulu sokaklarında yankılanan dillerle, bir porsiyon istediğinizde yanında tüm mezelerin önünüze serildiği sofralarıyla, ipe asılan ekmekleriyle, labirent çarşılarıyla, doğduğu günden son nefesine kadar o çarşılarda yaşayan zanaatkarlarıyla, ibadethaneleriyle, çoluk çocuk o ibadethaneleri dolduranlarla ama en çok sizle konuşurken zeytin gözlerinden ışık saçan insanlarıyla, Doğu Akdeniz'in neredeyse hiç dokunulmadan bugüne ulaşabilen yegane kalesiydi. Gentrification bir yana dursun, dünyanın en eski akıl hastanesine ev sahipliği yapan Halep'te zaman, iflah olmaz deliye "neredeyim?" sorusunu sorduracak kadar askıdaydı.

O günlerde, "heralde her yer Halep gibi" demiştim. Doğu Akdeniz'de Halep kadar zamana direnmeyi başarabilmiş bir kent daha olmadığını, çok sonra farkedecektim. 

Ondan olacak, bu büyülü kentin bir beş yıldızlı oteli dahi yoktu. Ucuz hostellerde kalınırdı. Bir de tüm heybetiyle Baron Otel, (Atatürk'ün de konakladığı otelin İstanbul'daki karşılığı Pera Palas olmalı) gıcırdayan kapılarıyla zaman tüneline açılır ve konuklarına kentin tüm sırlarını fısıldardı. Osmanlı Dönemi'nden, Fransız kolonyalizmine, Arap Ulus Devrimi'nden, Esad veliahtlığına Halep'in tüm dönemlerinden bir şeyler sinmişti bu otelin duvarlarına, akşam serinliğinde lobisinde buluşan Halepli müdavimleri için bir 'otel'den fazlasıydı, yalnızca yabancılar için değil. Zaman 'en hızlı' o lobide akar, Halep dünyaya, o lobiden açılırdı... Vaktiyle burada Şark Ekspres'i yazan Agatha Christie'in anısına o lobide bir acı kahve içmekten fazlasını yapamamıştım.  

Ama kendime bir söz vermiştim, eğer bir gün mesleğim ve param olursa mutlaka Halep'e tekrar dönecek, Baron Otel'in en güzel odasında kalacak, tüm zamanımı o lobide geçirecek, Halep üzerine yazılmış en güzel yazıları yazacak, bütçem yeterli olmadığı için bahşiş bile bırakamadığım o yakışıklı garsona, yüklü bahşiş bırakacaktım!  

Sonra sözümü unuttum. 

Sonra Halep vuruldu. 

'Bin ömür geçse, taş yerinden oynamaz' dediğimiz Halep'te, taşlar öyle bir oynadı ki yerinden, inanamadık. Ben artık harabeye dönen Doğu Akdeniz kentlerinin arkasından... Fakat hiçbir kentin arkasından, Halep'te duyduğuma dair bir utanç duymadım. Bu kez pasaportunu taşıdığım devlet, göz göre göre, sayısız seçenek daha masadayken, üstelik o kenti kurtaracak imkan varken... Kurtarılmadı. UNESCO'ya rağmen, yüce dünya kamuoyuna rağmen, Birleşmiş Milletler'e rağmen, NATO'ya rağmen. Yapılmadı. 200-300 kişilik çetelerin insafına terkedildi KOCA HALEP! Dahası; yıkıma ortak olundu, para gönderildi, silah gönderildi, terörist gönderildi, cephane gönderildi. Laneti gönderenlerin üzerinde, sonsuza dek. 

Hayatım boyunca Halep üzerine bir şey daha yazamam sanıyordum, fakat Aris Nalcı T24'teki köşesinde bir tercümeye yer vermiş bugün. Beyrut'da psikolojik ve fiziksel olarak çöküntüye uğradığım günlerdeki tek gerçek yakınım, her aşamada kahrımı çeken Halepli sevgili arkadaşım Vahakn'ın babası, Manuel Keşişyan'ın Halep'in bugününe dair bir yazısı.

Yorumlayacak mecalim yok, 
Utançtan başka sığınacak yer yok, 
O yazıdan devam edelim;

..............

Gözlerin Kapalı Yürü Halep Sokaklarında 

Aris Nalcı

Dünyada 7 milyon Ermeni'nin yaşadığı tahmin ediliyor. Bunların sadece 1 milyonunun doğru dürüst Batı Ermenicesi konuştuğu ve yazdığı söylenir. (Ermenistan Doğu Ermenicesi olduğundan dışında bırakıyorum). Yok olmakta olan diller listesine giren Ermenice'yi okuyup yazabilenlerden olduğum için şanslı hissettiğim zamanlardan biri... Bu dil; Ermenice, biz dünyanın dört bir yanına dağılmış olanların ortak bir lisanda, bilgi alışverişinde bulunabilmesini sağlıyor. 

Suriyeli gazeteci arkadaşım Vahakn Keşişyan'ın babası Manuel Keşişyan'ın Halep'ten yazdığı bir makaleyi de bu şekilde anadilimde okuyabilme lüksüne sahibim işte. Ama okuduklarım pek de iç açıcı değil. Belki de yakın zamanda Halep'i terk edecek olan son ailelerin de ruh halini anlamamıza yardımcı olacağını düşündüğüm için dün gece oturup tercüme ettim.

Manuel Keşişyan'ın CivilNET'te Ermenice yayınlanan 1 Temmuz 2014 tarihli Halep notlarını paylaşıyorum.

GÖZLERİN KAPALI YÜRÜ HALEP SOKAKLARINDA

Gözlerin kapalı yürü Halep sokaklarında, ki kendini hala insan olduğuna kandırabilesin.

Halep'te doktor aramayasın, hepsi ama hepsi gittiler, hem de ilk gidenlerden oldular.

Hipokrat yeminlerini unutarak veya unutturarak.

Kendilerinden rica ederim bana “Gittiğimiz yerde insanları tedavi ediyoruz. Biz insan doktoruyuz” demesinler.

Bu kelimeleri söylemesinler, ki zavallı Halep utanmasın.

Belki hakları var bunları demeye; değil mi ki Halep'te insan kalmadı!

Biz geride kalanlar basit insan kılıklı yaratıklarız ve insanlık haklarını istiyoruz, Halep sokaklarının tanıklarıyız!

Gözlerin kapalı yürü Halep sokaklarında.

Ki yarı yıkık veya tamamen yok olmuş binaları görmeyesin.

Ki Halep'in kirli sokaklarını görmeyesin.

Ki her dakika aşağılanmış hissetmeyesin.

Ki görmeyesin genç- yaşlı, kadın erkek su taşıyanları.

Onlar ki her gün saatlerce sıra bekledikten sonra ertesi gün su taşımanın farklı bir yolunu icâd ederler. Hepsi, tahta ve plastik kuruların içerisine sıkıştırdıkları kova ve şişeleri eve giden uzun yolda daha kolay taşıyabilmek için.

Bu küçük 10 yaşındaki kızı görüyor musun?

Allahını seversen kapa gözlerini ki görmeyesin.

Su dolu kovaları koyduğu sandığı yokuş yukarı daha kolay taşıyabilmek için sandığa doladığı ipi beline geçirmiş çekiyor. Bu kıza ne isim vereceksin peki.

Bu manzara karşısında hala 'insan tedavi eden' doktorların burada bu 'hayvanat bahçesinde' mi kalacaktı.

Ayıp değil mi?

Diyorlar ki su krizi çözülecekmiş. Hatta bazı mahallelerde su varmış zaten ama binanın üst katlarına çıkacak kadar değil. Eğer elektriğin var ise ve senin suyu yukarı basacak makinen de var ise o zaman suyun olabilir.

Yoksa en fazla birkaç kat taşıyacaksın su dolu kovaları.

Zararı yok.

Ona da alışırsın.

Bir gün evinin musluklarından su aktığında şaşırabilirsin ve muslukları kapatıp belki de kova taşımaya devam edeceksin.

Hatırlar mısın?

Elektrikler ilk kesildiğinde, bir ay kadar bekledikten sonra gecenin bir saati elektrik gelmişti.

Ne yapmıştın?

Kalktın...

Ve ışığı kapattın...

Korktun.

Çünkü karanlığa alışmıştın.

Nasıl ki şimdi nesiller 'okulsuzluğa' alışıyor. Tembelliğe, hırsızlığa, cinayete, karanlığa, su taşımaya, mermilerin ıslığına, patlayan bombalara ve askeri hava üslerinden yerleşim yerlerine atılan varil bombalarının seslerine...

Bunların hepsini duymamak ve alışmamak için kulaklarını da kapa..

Bugünkü Halepli tüm bunlar bittikten sonra (eğer ki biterse), tüm bunları arayacak ve bulamadığı zaman tekrar yaratmaya çalışacak.

Gözlerin kapalı yürü Halep sokaklarında, ki dünkü zanaatkarları ve sanatçıları sokak köşelerinde sebze, sigara ya da 'khorovadz' (Ermenice kebap) satarken görmeyesin.

Gözlerin kapalı yürü Halep sokaklarından, ki sayısız dilenciyi, çöp karıştıranları (kim bilir ne arıyor?) görmeyesin. 

Ki görmeyesin aç kalan köpeklerin ölülerini.

Ki görmeyesin insanlarla birlikte yürüyen ve günden güne sayıları artan karnı tok yürüyen köpekleri.

Nereden de getiriyorlar şu nadir köpekleri.

Gözlerin kapa, çünkü sokaklarda; su taşımaktan kamburlaşmış yaratıklar, somurtuk, gülümsemeyi unutan yüzler, umudunu kaybetmiş ama umuda olan özlemle yaşayan yüzler göreceksin.

Doktorlar dönmesinler!

İşsiz kalacaklar.

Halep'te hasta kalmadığından değil, (Evelallah hepimiz hastayız) ödeme kabiliyetimizi kaybettiğimizden.

İyi bir haber de vereyim. Yakın zamanda ülkenin başbakanı Halep'i ziyaret etti ve hükümet adına 80 yeni kuyu kazılacağına söz verdi. Halep'in her semtinin bir kuyusu olsun diye.

Halepliler sevindiler.

Haleplilerin sevinci, ancak ve ancak başbakan Haleplileri tedavi etmek için 80 kemik doktoru (veya veteriner de olur) yollarsa tam olur.

Biliyor musunuz yanlış nerede?

En büyük yanlış tüm bunlara alışmamak ve insan kalmakta...

Bunların hepsine bir nokta konulduğunda yeniden şekillenmiş ve değişmiş çevrende nasıl yeni bir yaşam kuracağını hayal etmekte.

Eğer sen hala insan kalırsan...

Manuel Keşişyan